DİZ PROTEZİ
Diz Protezi, Diz eklemi kıkırdağının ileri derecede özelliklerini yitirmesi ile birlikte kireçlenme, şekil ve dizilim bozulmasına bağlı olarak gelişen şiddetli ağrı ve yürüme güçlüğü şikayetleriyle seyreden hastalıktır.
Diz Protezi Nedir?
Herhangi bir nedenden dolayı yıpranmış olan diz eklem kıkırdağının bir bölümünün çıkarılması ve yerine aynı işlevi sağlayacak yapay bir eklemin konulmasına diz protezi denir. Diz protezinde temel amaç yıpranmış veya bozulmuş diz ekleminin yeniden normal eksenine oturtulmasıdır. Bu hem yıpranmış olan kıkırdağın hem de kıkırdağın altındaki kemiğin bir kısmının alınmasıyla yapılır. Böylece normal diz eklemini taklit edebilecek diz protezi uygulaması hayata geçer. Diz protezinde güçlendirilmiş plastik parça ve özel tasarım metal parçalar kullanılır.
Diz eklemi vücudun en büyük ve en karmaşık eklemidir. Bu fonksiyonunu 3 önemli kemik (uyluk, kaval, diz kapağı) 4 önemli bağ (iç yan, dış yan, arka çapraz, ön çapraz), birçok kas (kuadriseps, hamstring, popliteus, gastrokinemius, vb.), tendon ve menisküsler (iç ve dış) ile oluşturur. Diz ekleminin karmaşık yapısı sakatlanmalarda da komplike hale gelebilir ve bu nedenle çoğunluk cerrahi olarak tedavi edilebilir. Bunların başında Diz Protezi gelmektedir.
Diz protezleri; ileri düzeyde hasar görmüş, ağrı, fonksiyon kaybı ve inflamasyona neden olan diz ekleminin tedavisinde kullanılan protezlerdir. Diz ekleminin protez olarak adlandırılan yapay bir eklem ile değiştirildiği diz protezi ameliyatlarında, hasarlı kemik ve kıkırdak dokuları temizlenir ve bunların yerine metal alaşımları içeren özel yapılar kullanılır. Genel olarak diz ekleminin ileri derecede hasar almış olduğu diz kireçlenmesi sorununda diz protezleri sıklıkla kullanılır.
Diz Ekleminin İşlevi Nedir?
Kalça, ayak bilekleriyle vücut ağırlığımızı taşıyan insan bedeninin en büyük eklemine diz eklemi denir. Diz eklemi oldukça karmaşık bir eklemdir. Diz eklemi 3 farklı kemikten oluşur;
- Petalla (diz kapağı)
- Kaval kemiği (tibia)
- Uyluk kemiği (femur)
Diz eklemini oluşturan 3 farklı kemiğin yüzeyinde parlak ve beyaz renkli bir kıkırdak bulunmaktadır. Özellikle menisküs adı verilen esnek kıkırdak yapı; hem uyluk kemiği hem de kaval kemiğinin korunmasında kritik bir öneme sahiptir.
Herhangi bir sebepten dolayı kıkırdak doku ya da diz eklemini oluşturan kemiklerde ortaya çıkan hasar durumu oldukça şiddetli bir ağrıya neden olur. Söz konusu şiddetli ağrıların giderilmesi noktasında farklı teknik ve yöntemler devreye girmektedir. Fizik tedavi, ilaç tedavisi ya da diz eklemi içine bazı enjeksiyonların yapılmasına rağmen sonuç vermediğinde diz protezi ameliyatıyla bu hasarlı bölge tedavi edilmektedir.
Diz Ekleminin Bozulmasının Sebepleri Nelerdir?
Diz eklemi pek çok farklı nedenden dolayı yıpranabilir. Diz ekleminin bozulmasında genetik faktörlerin etkisi fazla olsa da dış etkenlerin de bu süreci hızlandırdığını ifade edebiliriz. Bu aşamada diz ekleminde bozulmanın meydana gelmesine neden olan sebepleri şu şekilde sıralayabiliriz;
- Aşırı kilo ve obezite sorunu
- Çeşitli romatizmal hastalıklar
- Genetik nedenlerden dolayı ortaya çıkan diz sorunları
- Herhangi bir dış etkenden dolayı fiziki darbenin alınması
- İlerleyen yaşa bağlı olarak dizde meydana gelen yıpranma
Diz ekleminin bozulmasının sebepleri arasında ağır spor antrenmanlarıyla tekrarlanan ufak çaplı travmalar da etkili olmaktadır. Böyle durumlarda devreye artroskopi girer.
Artroskopi Nedir?
Dizde meydana gelen problemlerin teşhis ve tedavisinde en çok uygulanan yönteme artroskopi denir. Artroskopi yöntemi sayesinde dizde yer alan hastalıklar ve hasar durumunun herhangi bir şekilde eklem açılmadan dışarıdan sokulan bir kamera yardımıyla tespit edilmesi mümkündür. Artroskopi yöntemiyle;
- Menisküs yırtıkları
- Romatizmal hastalıklar
- Kıkırdağın aldığı hasarlar
- Sinovya (eklem zarı) hastalıkları
- Ön ve arka çapraz bağ yaralanmaları
tedavi edilebilmektedir. Bu yöntem hasta konforu açısından ideal bir etkiye sahip olduğundan sıklıkla tercih edilmektedir.
DİZ PROTEZİ (DİZ ARTROPLASTİSİ):
Diz ekleminde ileri kireçlenme, şekil ve dizilim bozulmasına bağlı olarak gelişen şiddetli ağrı ve yürüme güçlüğü şikayetlerini ortadan kaldırmak amaçlı eklemin bozulan yüzeyleri tekniğine uygun olarak kesilir, yerlerine protez denilen yapay materyaller yerleştirilir.
Diz protezi ile tedavi edilebilen durumlar:
- Gonartroz
- Romatizmal hastalıklar sonrası gelişen artroz
Diz Protez Revizyonu (Diz Artroplastisi)
Diz protez revizyonu, daha önce diz protezi ameliyatı geçirmiş olgularda protezin gevşeme, enfeksiyon, kırık gibi sebeplerle mevcut protezin çıkarılarak yenilenmesi ameliyatıdır.
Diz Protezi Çeşitleri Nelerdir?
- Total Protez
- Kısmi (Unikondiler) Protez
Total Protez: Total diz protezi aşınmış olan eklem yüzlerinin, metal ve polietilenden imal edilen, ağrısız eklem hareketi için tasarlanmış özel parçalar ile kaplanarak yapay bir eklem oluşturulmasıdır.
Kısmi (Ünikondiler) Protez: Kısmi (Ünikondiler) diz protezi dizin sadece aşınmış bölgesinin değiştirilerek; etkilenmemiş kıkırdak, menisküs ve bağların korunduğu bir ameliyattır.
Diz Protezi Yapım Süreçleri
Diz protezi tedavisi genel anestezi altında ameliyathanede hastanın dizine dizin ön bölgesinden kesi yapılarak diz eklemi açılır. Aşınmış kemiklerden bir miktar kesilip çıkarılarak kişiye uygun olarak önceden temin edilmiş diz protezi hastanın dizine monte edilir. Diz eklemi tekrar kapatılarak operasyona son verilir.
Diz Protezi Kimler İçin Tercih Edilir?
- Ağrının istirahat sırasında dahi devam etmesi
- Diz şeklinin bozulması
- Bacaklarda şekil bozukluğu oluşması
- İleri derecede kireçlenme
- Hareket kısıtlılığı yaşanması
- Kullanılan ilaçların fayda etmemesi ve çeşitli yan etkiler açığa çıkarması
- Fizik tedavi ve benzeri tedavi yöntemlerinin fayda sağlamaması
gibi durumlarda uygulanmaktadır. Diz protezi uygulaması genellikle 60 yaş üstü hastalarda uygulanmaktadır. Bunun nedeni ise protezin belirli bir süre ömrü bulunması ve kullanım süresi dolan protezin yenisi ile değiştirilmesi gerekliliğidir. Diz protezi ameliyatı osteonekroz ve benzeri durumlarda ise daha erken yaşlarda da uygulanabilmektedir.
Diz Protezi Ameliyatı Nasıl Yapılır?
Diz ameliyatı sırasında, diz kemiklerinin hasarlı kısımları çıkarılır ve metal ve plastik implantlar uygun doğrultuda diz yüzeyine tutturulup kaplama yapılır. . Diz ameliyatı operasyonu sırasında gerçekleştirilen işlemleri şu şekilde sıralayabiliriz:
- Elinize ya da kolunuza küçük bir kanül yerleştirilir. Bu kanül ameliyat sırasında antibiyotik ve diğer ilaçları size vermek için kullanılır.
- Ağrı kesici etkili olmaya başladıktan sonra diziniz özel bir çözelti ile sterilize edilir.
- Diz eklemini yüzeylerinin kaplama işlemi genellikle 1 saat sürer.
- İmplantlar kemiklere tutturulur. En iyi diz fonksiyonunu sağlamak için dizi çevreleyen bağların ayarlanması gerekir.
- Öncelikle geçici protezler uygulanır. Uygun görülürse asıl protezler takılır.
- Cerrah, implantların uygunluğundan ve işlevinden memnunsa kesi kapatılır.
- Vücuttan doğal sıvıları çıkarmak için yaraya özel bir tüp (dren) yerleştirilir.
- Steril bir pansuman uygulanır. Ayaktan kasığa kadar elastik bandaj sarılır.
- Anestezinin etkisi dinlenmeye alındığınız odanızdaki iken geçmeye başlar ve bilinciniz yerine gelir.
- Diziniz birkaç gün boyunca hassastır.
Diz Protezi Ameliyatı Sonrası Dikkat Edilmesi Gerekenler
Diz protezi ameliyatı uygulanan hastaların dikkat etmeleri gereken birtakım önemli noktalar bulunmaktadır. Bunlar şu şekilde sıralanabilmektedir;
- Herhangi bir enfeksiyona maruz kalındığında mutlaka doktora başvurulması gerekmektedir.
- Diş kontrollerinin ve tedavilerinin aksatılmaması gerekmektedir.
- Yaşam alanlarının düşme riski oluşturabilecek faktörlerden arındırılması gerekmektedir. Sehpa, halı gibi eşyalar düşme riski oluşturmayacak şekilde konumlandırılmalıdır.
- Ağır spor yapmaktan kaçınılmalıdır.
- Diz eklemlerini zorlayacak uzun yürüyüşler, tırmanışlar ve atlamalardan uzak durulmalıdır.
- Diz eklemlerinin düşme, çarpma ve kaza gibi travmalardan korunması gerekmektedir.
- Kemik ve kas sağlığının korunması gerekmektedir. Beslenme düzeni kemik sağlığını güçlendirecek şekilde oluşturulmalıdır.
- Doktorun önerdiği egzersiz programları aksatılmamalıdır.
Ameliyat sonrası ödem için soğuk uygulama, ayak bilek egzersizleri, uygun pozisyonlama önerilir. Diz kasını koruyacak ve eklemin açısını artıracak hareketlere başlanır. Hasta uygun pozisyon ve destekle ayağa kaldırmaya ve yürütülmeye çalışılır. Taburcu olurken hastaya evde hangi hareketlere dikkat edeceği, hangi egzersizleri yapacağı gösterilir, nasıl adım atacağı, nasıl yürüyeceği öğretilir. Hasta ve aileye eğitim verilir. Hasta evde bu programı devam ettirmeli ve belirtilen tarihte tekrar kontrole gelmelidir. Kontrole geldiğinde önce ameliyatını yapan ortopedi doktoru hastayı görür, eklemin durumu uygun ise hastayı fizik tedavi ve rehabilitasyon polikliniğine yönlendirir. Hasta burada yaklaşık 2 veya 3 haftalık bir ayaktan fizik tedavi programına alınır. Ayaktan fizik tedavi ve rehabilitasyon döneminde hastaya soğuk uygulama, kas kuvvetlendirici akımlar, ağrı kesici akımlar, eklem hareketini açmak ve kası kuvvetlendirmek amaçlı egzersizler yaptırılır, yürüme, denge ve merdiven inip çıkma çalışılmalıdır.
Diz Protezi Tedavi Süreci
Ameliyat sonrası erken dönemde egzersiz çok önemlidir. İlk 24 saat içinde hastanın genel olarak iyi olduğu zamanlarda uyanın ve mümkün olan en kısa sürede devam edin. İlk yürüyüş kendi ihtiyaçları için yeterince kısaydı ama mesafe gün geçtikçe uzar. Walker olarak bilinen yürüteçler, yürümenin ilk 2 haftasında hastalara büyük kolaylık sağlar.
Diz hareket açıklığını artıran ve kasları güçlendiren egzersizlere başlayın. Hareketten taviz vermemekte hastaya ciddi bir sorumluluk düşmektedir. Yara bakımı yaklaşık 2 hafta temiz, su ile temastan uzak tutulmalı ve cilt kaynadıktan sonra (genellikle 10 gün sonra) dikişler alınmalıdır.
Günlük hayatına dönmesi yaklaşık 6 hafta sürecektir. Bu süreçte hastanın yürüteçten ne zaman ayrılacağı ve asıl hayatına ne kadar çabuk dönebileceği kendi çabalarına bağlıdır. Doktor tarafından reçete edilen ilaçlar talimatlara göre kullanılmalıdır.
Robotik Diz Protezi Ameliyatı
Robot teknolojileri dünyada gün geçtikçe daha yaygın şekilde kullanılmaktadır. Teknolojideki gelişmelere paralel olarak robot kullanımı sağlık alanında yaygın olarak yer almaktadır. Bu gelişmelere paralel olarak robot teknolojisi ortopedi alanında da yerini almaya başlamıştır. Robotik teknoloji ile uygulanan ortopedik ameliyat sayısı gün geçtikçe artmaktadır. Robot teknoloji ortopedi alanında kalça ve diz eklem protez cerrahisinde kullanılmaktadır. Yakın gelecekte omuz, omurga ve tümör cerrahisinde kullanılması beklenmektedir.
Robotik cerrahi, diz ya da kalça protezi ameliyatlarında kullanılan yardımcı sistemlerdir. Ameliyatın planlanması, hastaya ait verilerin değerlendirilmesi ve ameliyatın gerçekleştirilmesi cerrahın kontrolünde robotik sistemler yardımıyla yapılmaktadır. Tecrübeli bir ortopedik cerrahın bile manuel olarak implant pozisyonlarını ayarlarken bir miktar yanılma payı bulunduğu için yeni arayışlara girilmiştir. Robotik Cerrahinin en önemli özelliği; ameliyatta yapılacak kemik kesileri ameliyattan önce bilgisayar ortamında tasarlanması, komponent pozisyonlarının ideal şekilde ayarlandığı ve kemik kesilerinin robotik kol yardımıyla hatasız bir şekilde yapılmasıdır. Protezin ideal pozisyonda yerleştirilmesi sayesinde protez aşınmaları ve gevşemeleri daha geç ortaya çıkmakta ve protez daha uzun ömürlü olmaktadır. İşlemin tamamı doktorunuz tarafından uygulanır. Robotik cerrahi yapabilmek için özel eğitim ve sertifikasyon gereklidir.
- Hastaların eklemlerinin bilgisayarlı tomografi görüntülerini kullanarak hastanın eklem yapısının 3 boyutlu analizi yapılmakta ve ameliyat planlaması kişiye özel yapılmaktadır. Bu sayede gereksiz kemik kesi ve doku hasarı önlenebilmektedir.
- Protez yerleşimi hastaya özel planlanabildiği için yumuşak doku dengesi ve stabilitesi hastaya uygun eklem dengesi sağlanmaktadır.
- Robotik kol desteği ile ameliyat sırasında gerekli kemik bölgelerine dokunarak geri beslenme(Haptic Feedback) hastanın eklem şekli ortaya konmaktadır. Bu sayede ameliyat sırasında sürekli interaktif olarak veriler hekim tarafından kontrol edilerek kemik kesilerin hatasız yapılmasını sağlamaktadır.