Varis tedavisi yaklaşımları, hastanın venöz yetmezlik derecesi, damar anatomisi, eşlik eden sağlık sorunları, estetik beklentiler ve iş-güç kaybı toleransı gibi faktörler ışığında kişiye özel planlanır. Özellikle girişimsel radyoloji alanındaki teknolojik ilerlemeler sayesinde, artık pek çok vakada genel anestezi veya geniş kesi gerektirmeyen, günübirlik işlemlerle yüz güldürücü sonuçlar elde etmek mümkündür.

Varis, toplardamarların duvarlarında zayıflama ve kapakçıklarında yetersizlik gelişmesi sonucunda kanın geriye kaçmasıyla oluşan, bacaklarda kıvrımlı ve belirgin damar genişlemeleriyle seyreden kronik bir dolaşım bozukluğudur. Görünüm kaygısı ve kozmetik endişeler çoğu zaman ilk motivasyon kaynağıdır; ancak varis yalnızca estetik bir sorun değildir. Uykuyu bölen kramp atakları, gün boyu süren ağırlık-şişlik hissi, uzun süren ayakta kalışlarda artan ağrı, kaşıntı, hatta ilerleyen vakalarda ciltte renk değişiklikleri ve iyileşmeyen yaralar (venöz ülser) gibi şikâyetler, kişinin yaşam kalitesini belirgin şekilde düşürür.

Varis Tanısında Doppler Ultrasonografinin Önemi

Varis tedavisine giden yol, doğru tanı ile başlar. Renkli Doppler ultrasonografi, toplardamarlardaki kan akımının yönünü, kapakçık fonksiyonlarını, pıhtı veya darlık gibi ilave patolojileri gerçek zamanlı olarak gösteren, girişimsel radyoloji birimlerinde rutin kullanılan non-invazif bir görüntüleme yöntemidir. Muayene yaklaşık on beş-yirmi dakika sürer; hasta aç kalmak zorunda değildir ve radyasyon içermez. Doppler verileri, hangi damar segmentlerinin yetersiz olduğunu milimetrik doğrulukla haritalandırarak tedavi planının kişiselleştirilmesine olanak tanır. Örneğin safen ven çapının belirlenmesi, lazer enerjisi veya radyofrekans dalga parametrelerinin ayarlanmasında kritiktir. Ayrıca işlem sonrası kontrollerde damarın tamamen kapandığını teyit etmek için de yine Doppler kullanılır.

Neden tedavi şart? Olası komplikasyonlar neler?

Tedavi edilmemiş varis zaman içinde ilerleyici seyreder. Kapakçık yetmezliği sürdükçe basınç artar, damar çapı genişler ve yeni kıvrımlar oluşur. Bu domino etkisi, ağrı ve ödemle başlar; cilt altında pigment birikimi, egzama benzeri kaşıntılı lezyonlar, sertleşmiş dokular (lipodermatoskleroz) ve nihayet venöz ülser dediğimiz zor iyileşen yaralara kadar uzanabilir. Ayrıca durgun kan akımı derin ven trombozu riskini hafif de olsa artırır. Dolayısıyla “şimdilik ağrım yok, sadece görüntüden rahatsızım” diyen hastalar için bile ileride daha kompleks müdahalelere gerek kalmaması adına zamanında tedavi önem taşır.

Girişimsel Radyoloji ile Ameliyatsız Varis Tedavisi

Girişimsel radyoloji, röntgen, ultrason, bilgisayarlı tomografi veya manyetik rezonans gibi görüntüleme yöntemlerini rehber alarak minimal invazif işlemler yapan bir tıp dalıdır. Varis tedavisinde kullanılan modern tekniklerin büyük çoğunluğu bu disiplinin ilgi alanına girdiğinden, merkezi bir rol üstlenir:

1. Endovenöz Termal Ablasyon Yöntemleri

• Lazer (EVLA) Ablasyon
  İnce, esnek bir lazer fiberi saphen ven içine ultrason eşliğinde yerleştirilir; fiber boyunca 1470 nm dalga boyunda enerji verilerek damar duvarı kontrollü şekilde ısındırılır. Isı, endotelin büzüşmesine ve damarın fibrotik kapanmasına yol açar. İşlem lokal anestezi ile ortalama 30-40 dakika sürer, kesi sadece iğne deliği boyutundadır.
• Radyofrekans (RFA) Ablasyon
  Çalışma prensibi lazerle benzerdir; fark, enerjinin ısıtıcı bir kateter ucuyla iletilmesidir. 120ºC civarındaki ısı, venöz kolapsı tetikler. Termal profil daha homojen olduğundan bazı merkezlerce tercih edilir.
• Mikrodalga Ablasyon & Buhar Tedavisi
  Daha yeni termal teknikler olup, özellikle çapı normalden büyük toplardamarlarda etkili bir alternatif sunar. Mikrodalga yüksek frekanslı elektromanyetik dalgalarla; su buharı ise kontrollü basınçlı buhar enjeksiyonuyla endotel hasarı oluşturur.

2. Termal Olmayan, Yapıştırıcı veya Kimyasal Ablasyon Teknikleri

• Köpük Skleroterapi
  Polidokanol veya sodyum tetradesil sülfat gibi sklerozan ilaçların, hava veya CO₂ ile karıştırılarak ultrason altında hedef damara enjekte edilmesidir. Klasik sıvı skleroterapiye göre köpük formu damar yüzeyine daha geniş temas sağlar. Küçük-orta çaplı yan dallar veya rekürren varislerde etkilidir.
• Siyanoakrilat Glue Ablasyon (Yapıştırma)
  Biyolojik doku yapıştırıcısı, ince bir kateter aracılığı ile safen ven içine damla damla bırakılır. Yapıştırıcı saniyeler içinde polimerize olup damarı mühürler. Termal enerji verilmediğinden, çevre sinirlerde ısı hasarı riski yoktur; ayrıca kompresyon çorap kullanma süresi diğerlerine kıyasla daha kısadır.
• Mekanik-Kimyasal Ablasyon
  Damar içine yerleştirilen döner tel (rotor) endotel yüzeyini mekanik olarak abrade ederken, eşzamanlı sıvı sklerozan verilir. Bu çift etki, termal ihtiyacı ortadan kaldırır ve işlem sonrası morarma-ağrı oranını azaltır.

Girişimsel radyolojinin hastaya sağladığı avantajlar nelerdir?

1. Küçük Giriş Delikleri: 1-2 mm’lik ponksiyon yeterlidir; dikiş gerekmez, iz kalmaz.
2. Lokal veya Bölgesel Anestezi: Genel anestezi riskinden kaçınılır; özellikle ileri yaş veya kalp-akciğer hastalığı olanlarda güvenlidir.
3. Kısa İşlem Süresi: Ortalama 15-45 dakikada tamamlanır; hasta çoğu zaman aynı gün yürüyerek evine döner.
4. Hızlı Gündelik Hayata Dönüş: Masa başı çalışanlar 24 saat içinde, aktif saha çalışanları ise 2-5 gün içinde normal tempolarına geri dönebilir.
5. Daha Az Ağrı ve Morarma: Termal olmayan yöntemler bu konuda özellikle avantajlıdır.
6. Yüksek Başarı Oranı: Uygun hasta seçiminde damar kapatma başarısı %95-99 aralığındadır.

Her hasta için en doğru yöntem, doppler haritası ve klinik beklentiler bir arada değerlendirilerek belirlenir; bazı durumlarda hibrit yani aynı seansta hem lazer hem köpük uygulaması yapılabilir.

Ameliyatla Varis Tedavisi: Ne zaman gerekli?

Ligasyon-Stripping, flebektomi veya kombinasyonları, girişimsel seçeneklerin başarısız veya yetersiz kaldığı, çok geniş çaplı, aşırı kıvrımlı damarların bulunduğu, cilt altına yüzeysel yerleşimli variköz paketlerin yaygın olduğu durumlarda hâlen geçerliliğini korur. Genel veya spinal anestezi altında yapılan cerrahi, 1-2 cm’lik kesiler ve dikiş gerektirir. İyileşme süreci daha uzun, morluk-ağrı oranı daha yüksek olabilir; fakat bazı seçilmiş olgularda (örneğin dev varikozite nedeniyle cilt nekrozu gelişmiş hastalar) en kesin çözümdür.

İşlem öncesi ve sonrası dikkat edilmesi gerekenler nelerdir?

İşlem öncesinde şunlara dikkat edilmelidir:

• Kan sulandırıcı kullanan hastalar hekimin önereceği süre kadar ilacı kesmelidir.
• İşlem günü rahat kıyafetler giyilmeli, varis çorabı işlem odasına getirilmelidir.

Sonrasında:

• İlk 24 saat hafif-orta düzey yürüyüşler damar kapanmasını destekler.
• Termal ablas­yon sonrası genellikle 1-2 hafta, köpük veya glue sonrası 3-5 gün boyunca varis çorabı önerilir.
• Sıcak banyo, hamam-sauna, ağır spor ve uzun süre güneşlenme ilk hafta sınırlandırılmalıdır.
• İşlemden 4-6 hafta sonra kontrol doppleri yapılır; gerekirse ek köpük enjeksiyonu ile residual yan dallar kapatılır.

Varis Oluşumunu Azaltmaya Yönelik Yaşam Tarzı Önerileri

Tedaviden bağımsız olarak, toplardamar sağlığını korumaya yarayan basit alışkanlıklar şu şekilde özetlenebilir:

• Düzenli Egzersiz: Yürüyüş, yüzme, bisiklet gibi baldır kaslarını aktive eden sporlar venöz dönüşü artırır.
• Uzun Süre Oturma/Ayakta Kalma Kaçınma: En az her 30 dakikada bir bacakları hareket ettirmek, ofis ortamında mini esneme egzersizleri yapmak önemlidir.
• Kilo Kontrolü ve Dengeli Beslenme: Aşırı kilolu bireylerde bacaklardaki basınç artar; lif-antioksidan zengini beslenme damar duvarı elastikiyetine katkı yapar.
• Yüksek Topuklu Ayakkabı Sınırlaması: Düz veya orta taban ayakkabılar baldır pompasını daha etkin çalıştırır.
• Sigara ve Alkolü Azaltmak: Nikotin damarı daraltır, alkol ise vazodilatasyon ve sıvı dağılımında dengesizlik yaratabilir.

Varis, toplumda her dört yetişkinden birini etkileyen yaygın bir dolaşım problemidir. Güncel tedavi yelpazesi girişimsel radyolojinin getirdiği minimal invazif teknikler sayesinde hiç olmadığı kadar geniş ve konforludur. Doppler ultrason ile milimetrik düzeyde haritalanan hastalıklı damarlar; lazer, radyofrekans, mikrodalga, buhar, yapıştırıcı veya köpük gibi yöntemlerle iğne deliğinden kapatılabilir. Bu işlemler, lokal anestezi ve günübirlik yatış avantajıyla ameliyat korkusu yaşayan hastalara güvenli bir alternatif sunar. Elbette klasik cerrahi ligasyon-stripping hâlen bazı komplike vakalarda altın standart olmayı sürdürmektedir; ancak modern pratikte çoğu hasta minimal invazif yaklaşımlarla kısa sürede eski yaşam temposuna kavuşmaktadır.