Kene ısırması nedir? Her kene ısırması hastalık yapar mı?
Keneler ısırığı, ciddi enfeksiyonlara—özellikle Kırım Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA)— neden olabildiğinden erken tanı ve doğru müdahale hayati önem taşır.
Kene nedir? Türleri nelerdir?
Dünya genelinde 900’den fazla kene türü bulunur; Türkiye’de sert kene (Ixodidae) ailesinden Hyalomma, Rhipicephalus, Dermacentor ve Ixodes cinsleri yaygındır. Özellikle Hyalomma marginatum cinsi, KKKA virüsünü taşıyan başlıca vektördür.
Hangi kene tehlikelidir?
Tehlikeli kene türleri:
- Hyalomma türleri: KKKA başta olmak üzere pek çok zoonotik virüs taşır.
- Ixodes ricinus: Lyme hastalığı ve anaplazmozis etkeni taşıyabilir.
- Dermacentor cinsleri: Tularemi ve kayalık dağlar benzeri ateş sendromlarına aracılık edebilir.
Kene ısırığı ne zaman tehlikelidir?
Kene ısırığı aşağıdaki durumlar gelişmişse tehlikeli olabilir:
- Kene 24 saatten uzun süre yapışık kalmışsa
- Ateş, halsizlik, kas-eklem ağrısı veya “boğa gözü” (genişleyen bir cilt görüntüsü) gelişmişse
- Isıran kene Hyalomma gibi yüksek riskli türse
Kene ısırması sonucu ortaya çıkabilecek hastalıklar nelerdir?
Keneler; bakteri, virüs ve parazit taşıyabilen, kan emerek beslenen eklembacaklılardır. Isırık sonrası bulaşan hastalıklar coğrafyaya, kene türüne ve yapışma süresine göre değişir.
Lyme Hastalığı
Lyme hastalığına (borreliyoz), borrelia burgdorferi bakterisi neden olur ve Ixodes türü kenelerle bulaşır. En yaygın belirgin belirtisi, ısırılan yerde “boğa gözü” şeklinde genişleyen bir döküntü, ateş, yorgunluk; geç dönemde eklem ve sinir tutulumudur. Tedavi edilmezse kalp, eklem ve sinir sistemi rahatsızlıklarına yol açabilir.
Ehrlichioz
Ehrlichia chaffeensis bakterisi neden olur. Belirtileri yüksek ateş, döküntü, karaciğer enzim yüksekliğidir. Tedavi edilmezse ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir.
Tularemi
Francisella tularensis bakterisinin neden olduğu hastalığın belirtileri bölgesel lenf bezlerinde şişme, ülser, bazen zatürredir.
Riketsiyoz (Akdeniz Benekli Ateşi)
Rickettsia conorii bakterisinin neden olduğu bu hastalığa Akdeniz havzasında sıklıkla rastlanır. Isırık yerinde siyah kabuklanma (eschar), yüksek ateş, baş ağrısı ve döküntü görülür.
Kırım Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA)
Kırım Kongo kanamalı ateşi (KKKA)’ya Nairoviridae familyasından CCHF virüsü neden olur. Türkiye’de Tokat, Sivas, Çorum başta olmak üzere iç bölgelerde yaygındır. Belirtileri ateş, kas-eklem ağrısı, pıhtılaşma bozukluğu ve kanamalardır. Hastalığın ölüm oranı %5-40’tır.
Kene Kaynaklı Ensefalit (TBE)
Türkiye’de yaygın olmayan bu rahatsızlığın belirtileri yüksek ateş, kusma, menenjit/ensefalittir. %30-60 oranında nörolojik sekel bırakabilir.
Babesyoz (İnsan Sıtması Benzeri)
Ixodes kenelerinin neden olduğu rahatsızlıkta ateş, hemolitik anemi belirtileri olur. Splenektomili veya immün yetmezliği olan hastalarda ağır seyreder.
Q ateşi
Coxiella burnetii taşıyan kenelerle bulaşabilir. Belirtiler; yüksek ateş, pnömoni, kronik endokardittir.
Türkiye’de hangi iller tehlikeli?
Sağlık Bakanlığı verilerine göre KKKA olguları özellikle İç Anadolu, Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu’nun iç kesimlerinde yoğunlaşıyor. En sık vaka görülen iller arasında Tokat, Sivas, Çorum, Erzurum, Gümüşhane ve Yozgat öne çıkıyor.
Kırım Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) nedir?
KKKA; ateş, halsizlik, kas ağrısı, ilerleyen dönemlerde kanama eğilimiyle seyreden ciddi bir viral enfeksiyondur. Ölüm oranı %5-40 arasında değişir.
Tüm kene ısırıkları KKKA yapar mı?
Hayır. Virüs taşıyan kenelerin oranı düşüktür ve KKKA yalnızca belirli Hyalomma türleriyle bulaşır. Bununla birlikte her kene ısırığı sonrasında minimum 10 gün semptom takibi önerilir.
Kene ısırığı bulaşıcı mıdır?
Kene ısırığının kendisi, kişiden kişiye “bulaşıcı” değildir. Yani keneyi çıkarıp atmış birinin kanıyla ya da günlük temasla, ısırığın aynısını başka birine geçirmezsiniz. Ancak bazı kene kaynaklı hastalıklar için istisnalar vardır:
| Durum | Kişiden kişiye geçiş riski |
|---|---|
| Lyme Hastalığı, Anaplazmoz, Babesyoz, Tularemi | Hayır. Bu etkenler ancak yeni bir kene ısırığıyla bulaşır. |
| Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) | Nadir de olsa evet. Yüksek virüs yükü olan hastaların kanı veya vücut sıvılarıyla temas (sağlık çalışanı, hasta bakımı) yoluyla bulaş bildirilmiştir. |
| Kan Nakli / Organ Nakli | Çok ender. Enfekte kan ürünü verilirse teorik olarak bazı etkenler aktarılabilir. |
KKKA nasıl tedavi edilir?
Spesifik bir antiviral henüz yoktur. Tedavi, hastanede destekleyici bakımı (sıvı-elektrolit, kan ürünleri) ve gerekirse ribavirin kullanımını içerir. Erken başvuru hayatta kalım oranını artırır.
Vücutta keneyi nasıl teşhis ederim?
Vücut kontrolünü mümkünse açık renk giysilerle yaptıktan sonra; kasık, koltuk altı, kulak arkası ve saç dipleri gibi sıcak, kıvrımlı bölgeleri dikkatle inceleyin. Hareket etmeyen koyu kahverengi/siyah kabarcık görünümündeki canlı, genellikle kenedir.
Vücudumda kene gördüğümde ne yapmalıyım?
Derinizde kene gördüyseniz sakin kalarak aşağıdaki adımları uygulayın:
- İnce uçlu pens ile keneyi cilde en yakın yerden, dik ve yavaş bir hareketle çekin.
- Keneyi tuz, kolonya, ısıtıcı metal vb. ile “boğmaya” çalışmayın; kusup daha fazla patojen salabilir.
- Bölgede sabunlu su ve %70 alkol dezenfeksiyonu yapın.
- Keneyi ilçe sağlık müdürlüğüne götürmek, tür tanımı için önemlidir.
Kene çıkarırken parçalanırsa ne olur?
Ağız parçalarının içeride kalması, KKKA ya da Lyme gibi kene kaynaklı virüs/bakteri bulaş riskini anlamlı ölçüde artırmaz; esas risk, kene canlıyken kan emerken oluşur.
Parça yüzeye yakınsa steril iğne veya cımbızla dikkatlice çıkarılabilir; derine gömülü ise zorlamayın, hekim müdahalesiyle çıkarılsın.
Bölgeyi sabunlu suyla yıkayın, ardından %70 alkol veya iyotlu antiseptik sürün.
Sonraki 10 gün boyunca ateş, halsizlik, yaygın kas–eklem ağrısı, “boğa gözü” döküntüsü gibi bulgular gelişirse hemen sağlık kuruluşuna başvurun.
Kene ısırığı tanısı ve tedavisi nasıldır?
Kene tanısı şu şekilde konulur: klinik belirtiler + kan testleri (KKKA için PCR/ELISA; Lyme için ELISA/Western Blot).
Tedavide ise düşük riskte izlem; yüksek riskli bölgede profilaktik doksisiklin; semptomatik vakalarda antibiyotik veya hastane izlemi yapılır.
Kene ısırığından nasıl korunurum?
Kene ısırığından korunmak için aşağıdakilere dikkat etmelisiniz:
- Uzun kollu, açık renk giysi ve çizme giyin.
- Pantolon paçalarını çoraba sokun.
- %20-30 DEET içeren kene kovucu kullanın.
- Eve döndüğünüzde vücudunuzu ve kıyafetlerinizi kontrol edin.
- Evcil hayvanlarınıza düzenli ektoparazit damlası uygulayın.
Kimler daha dikkatli olmalı?
Çiftçiler, çobanlar, orman işçileri başta olmak üzere şu kişiler kene konusunda dikkatli olmalıdır:
- Kampçılar, piknikçiler
- Veteriner hekimler, mezbaha çalışanları
- Bağışıklık sistemi zayıf kişiler, hamileler, çocuklar
Kene Isırığı Hakkında Sık Sorulan Sorular
1- Kene ısırığı hemen anlaşılır mı?
Hayır. Isırık ağrısızdır, kene kan emmeye başladıktan saatler sonra fark edilir.
2- Keneyi elle ezmek tehlikeli mi?
Evet. Virüs yükü yüksek kene ezildiğinde çıplak deriye virüs bulaştırabilir.
3- Çocuklarda kene ısırığı daha mı tehlikeli?
Bağışıklık sistemi gelişmekte olduğu için yüksek ateş ve kanama riski daha ciddidir.
4- Lyme hastalığı Türkiye’de yaygın mı?
Karadeniz ve Marmara’nın kıyı şeridinde Ixodes türlerinin yayılımına bağlı olarak raporlar artmaktadır.
5- Isırık sonrası döküntü ne zaman çıkar?
Lyme’da 3-30 gün; KKKA’da 2-7 gün içinde ateş ve halsizlik başlar.
6- Evcil hayvanımdaki kene bana hastalık bulaştırır mı?
Evet; hayvan taşıyıcıdır, kene size geçebilir.
7- Kene çıkarıldıktan sonra aşı gerekir mi?
Keneler tetanos taşımaz; rutin aşı takvimi tam ise ek doz gerekmez.
8- Hamilelerin kene ısırığında ilk adım nedir?
Derhal keneyi çıkarıp kadın doğum ve enfeksiyon uzmanına başvurmak.
9- Keneler kışın da ısırır mı?
Aktiviteleri yavaşlasa da 10 °C’nin üzerindeki günlerde kış aylarında dahi ısırık vakaları görülebilir.
Kaynaklar
- Sağlık Bakanlığı (HSGM)
- CDC
- ECDC
- WHO
- Mayo Clinic
- Cleveland Clinic
- Johns Hopkins Medicine
- Nature Reviews Disease Primers
- PubMed
- WebMD
- Healthline
- European Centre For Disease Prevention
- Sivas İl Sağlık Müdürlüğü
- Veteriner Kontrol Enstitüsü