Artroskopi nedir? Hangi durumlarda gerçekleştirilir?
Artroskopi, Yunanca “arthro” (eklem) ve “skopein” (bakmak) kelimelerinden türemiştir ve tam anlamıyla “eklemin içine bakmak” anlamına gelir.
Ortopedik cerrahi bakımındaki en büyük devrimlerden biri olan artroskopi, insan vücudunun her ekleminde uygulanan ve şu anda en sık uygulanan ortopedik prosedürlerden biridir. İlk olarak 19. yüzyılda kadavra dizlerinde sistoskopun kullanılmasıyla geliştirilmiş ve daha sonra daha özel artroskopik ekipmanlarla modern ortopedik bakımın vazgeçilmez bir bileşeni haline gelmiştir.
Artroskopi nedir?
Artroskopi, ortopedi cerrahlarının eklem içindeki sorunları tedavi etmek için kullandıkları cerrahi bir işlemdir. Başlangıçta, artroskopi standart açık cerrahiyi planlamak için kullanılan basit bir tanı aracıydı. Ancak, daha iyi enstrümantasyon ve cerrahi tekniklerin geliştirilmesiyle, birçok durum artık artroskopik tekniklerle tedavi edilebilmektedir.
Artroskopi hangi durumlarda yapılır?
Kemikleriniz, kıkırdaklarınız, bağlarınız, kaslarınız ve tendonlarınızın hepsi hastalık ve yaralanma nedeniyle hasar görebilir. Durumunuzu teşhis etmek için doktorunuz, kapsamlı bir tıbbi geçmiş alacak, fiziksel muayene yapacak ve görüntüleme çalışmaları (genellikle X-ışınları) isteyecektir. Bazı durumlar için manyetik rezonans görüntüleme (MR) taraması veya bilgisayarlı tomografi (BT) taraması gibi ek bir görüntüleme çalışılması da gerekebilir. Tanı konulduktan sonra doktorunuz durumunuz için en uygun tedavi seçeneğini belirleyecektir.
Genellikle artroskopik prosedürlerle tedavi edilen durumlar şunlardır:
İltihaplanma: Örneğin sinovit, diz, omuz, dirsek, bilek ve ayak bileği eklemini çevreleyen dokuların iltihaplanmasına neden olan bir durumdur.
Akut veya kronik yaralanmalar:
- Rotator manşet tendon yırtıkları
- Omuz sıkışması
- Omuzda tekrarlayan çıkıklar
- Dizdeki menisküs (kıkırdak) yırtıkları
- Kondromalazi (dizdeki kıkırdak yastığının aşınması veya yaralanması)
- Dizde instabilite ile birlikte ön çapraz bağ (ACL) yırtıkları
- Bilekte karpal tünel sendromu
- Özellikle diz, omuz, dirsek, ayak bileği veya bilekte gevşeyen kemik ve/veya kıkırdak gövdeleri
- Artrit ile ilişkili bazı sorunlar artroskopik olarak da tedavi edilebilir.
Artroskopi operasyonu nasıl yapılır?
Aşağıdaki prosedürler tek başına artroskopi veya açık cerrahiyle kombinasyon şeklinde gerçekleştirilir:
- Rotator manşet onarımı
- Diz veya omuzdan yırtık kıkırdağın (menisküs) onarımı veya rezeksiyonu
- Dizdeki ön çapraz bağın (ACL) rekonstrüksiyonu
- Diz, omuz, dirsek, bilek veya ayak bileğindeki sinovyumun çıkarılması
- Bilekteki karpal tünelin serbestleştirilmesi
- Yırtık bağların onarımı
- Diz, omuz, dirsek, bilek veya ayak bileğindeki gevşek kemik veya kıkırdağın çıkarılması
Neredeyse tüm eklemlerin iç kısmı bir artroskop ile görüntülenebilse de genelde en sık olarak diz, omuz, dirsek, ayak bileği, kalça ve bilek incelenir.
Artroskopik cerrahide, cerrah hastanın cildinde küçük bir kesi yapar, ardından eklemin içindeki yapıları büyütmek ve aydınlatmak için küçük bir mercek ve aydınlatma sistemi içeren kalem büyüklüğünde aletler yerleştirir. Işık, fiber optikler aracılığıyla ekleme yerleştirilen artroskopun ucuna iletilir.
Cerrah, artroskopu minyatür bir kameraya bağlayarak, açık cerrahi için gereken daha büyük kesi yerine, bu çok küçük kesiden eklemin içini görebilir.
Artroskopa bağlı kamera, eklemin görüntüsünü bir video monitöründe görüntüler ve cerrahın boyunca ekleme bakmasına olanak tanır. Bu, cerrahın kıkırdağı, bağları ve diz kapağının altını görmesini sağlar. Cerrahınız bu şekilde, yaralanmanın miktarını veya türünü belirleyebilir ve ardından gerekirse sorunu onarabilir veya düzeltebilir. Artroskopik cerrahiden sonra, küçük kesiler bir pansumanla kapatılacaktır.
Taburcu olmadan önce doktorunuz, kesilerinizin bakımı, hangi aktivitelerden kaçınmanız gerektiği ve iyileşmenize yardımcı olmak için hangi egzersizleri yapmanız gerektiği konusunda talimatlar verecektir. Bir sonraki randevunuzda cerrahınız kesilerinizi inceleyecek; varsa dikişleri çıkaracak ve rehabilitasyon programını hakkında bilgi verecektir.
Gerekli ameliyat sayısı ve iyileşme süresi, probleminizin karmaşıklığına bağlı olacaktır. Bazen, artroskopi sırasında cerrah, yaralanmanın veya hastalığın yalnızca artroskopi ile yeterli şekilde tedavi edilemeyeceğine karar verebilir. Daha kapsamlı bir açık ameliyat, hala anestezi altındayken veya bulguları cerrahınızla görüştükten sonra daha sonraki bir tarihte gerçekleştirilebilir.
Kalça artroskopisi nedir?
Doktorunuz, cerrahi dışı tedavilere yanıt alamadığınız, ağrılı bir durumunuz varsa kalça artroskopisi önerebilir.
Kalça artroskopis; labrumu, eklem kıkırdağını veya eklemi çevreleyen diğer yumuşak dokuları hasara uğratan birçok sorunun ağrılı semptomlarını hafifletebilir. Bu hasar, yaralanmalar ve aşağıdaki durumlardan kaynaklanabilir:
- Femoroasetabular sıkışma (FAI): asetabulum boyunca (pens sıkışması) veya femoral baş üzerinde (kam sıkışması) ekstra kemiğin geliştiği bir bozukluktur. Bu aşırı kemik büyümesi, hareket sırasında kalçanın yumuşak dokularına, özellikle de eklem kıkırdağına zarar verebilir. Bazen hem asetabulumda hem de femoral başın içinde kemik büyümeleri gelişir ve bu durumda osteoartrit gelişebilir.
- Kalça labrum yırtılmaları
- Displazi: kalça soketinin anormal derecede sığ olduğu bir durumdur. Bu, femoral başı soket içinde tutmak için labrum üzerinde daha fazla stres oluşturur ve labrumu yırtılmaya karşı daha duyarlı hale getirir. Cerrah, displazik bir eklemin artroskopisi sırasında büyük özen gösterir çünkü ameliyattan sonra eklem instabilitesi gelişebilir.
- Kalça çatlağı: bir tendonun, eklemin dış tarafına sürtünmesine neden olur. Bu tür çatlama genellikle zararsızdır ve tedavi gerektirmez. Ancak tendonun tekrarlanan sürtünmeden dolayı hasar görmesi durumunda ameliyat faydalı olabilir.
- Sinovit: eklemi çevreleyen dokuların iltihaplanmasıdır.
- Eklem içinde gevşeyen ve hareket eden kemik veya kıkırdak parçaları
- Kalça eklemi enfeksiyonu
- Tendon kopmaları veya hamstring (üst arka adale grubu), gluteus medius, minimus kaslarını içeren bozukluklar
- İskiofemoral sıkışma
- Kalça/hamstring tarafından siyatik sinir sıkışması
İşleminizden sonra koltuk değnekleri gerekebilir. Bazı durumlarda, yalnızca aksama durana kadar kullanırsınız. Çoğu durumda, en iyi iyileşmeyi elde etmek için fizik tedavi gereklidir. Gücünüzü ve hareket kabiliyetinizi geri kazandırmak için belirli egzersizler önemlidir.
Diz artroskopisi nedir?
Diz artroskopisi, eklemi çevreleyen kıkırdak yüzeylerine ve diğer yumuşak dokulara zarar veren birçok sorunun ağrılı semptomlarını hafifletebilir. Diz için yaygın artroskopik prosedürler şunlardır:
- Kısmi menisküsün çıkarılması, yırtık menisküsün onarımı veya menisküs nakli
- Yırtık ön çapraz bağ veya arka çapraz bağın yeniden yapılandırılması
- İltihaplı sinovyal dokunun çıkarılması
- Hasarlı eklem kıkırdağının kesilmesi veya yeniden yapılandırılması
- Sinovyal kondromatozis gibi nedenlerle oluşan gevşek kemik veya kıkırdak parçalarının çıkarılması
- Patella (diz kapağı) sorunlarının tedavisi
- Diz sepsisi (enfeksiyonu) tedavisi
Ameliyattan sonra genelde aynı gün içerisinde eve gidebilirsiniz. Yanınızda sizi eve götürecek ve ilk akşam kontrol edecek birinin olması önerilir.
İyileşmeniz dizinizde bulunan hasarın türüne bağlı olacaktır. Bağ rekonstrüksiyonu, menisküs onarımı veya kıkırdak restorasyonu geçirmediyseniz, 6 ila 8 hafta sonra veya bazen çok daha erken çoğu fiziksel aktiviteye geri dönebilirsiniz. Ancak, daha uzun süre boyunca yüksek etkili aktivitelerden kaçınmanız gerekebilir.
Ağır bir işte çalışıyorsanız, işinize dönmeniz daha uzun sürebilir. Doktorunuzla işe ne zaman güvenli bir şekilde dönebileceğinizi görüşmeniz gerekir.
Omuz artroskopisi nedir?
Yaralanma, aşırı kullanım ve yaşa bağlı aşınma ve yıpranma çoğu omuz probleminden sorumludur. Omuz artroskopisi, rotator manşet tendonlarına, labruma, eklem kıkırdağına ve eklemi çevreleyen diğer yumuşak dokulara zarar veren birçok problemin ağrılı semptomlarını giderebilir.
Yaygın artroskopik prosedürler şunlardır:
- Rotator manşet onarımı
- Labrumun çıkarılması veya onarılması
- Bağların onarımı
- İltihaplı doku veya gevşemiş kıkırdağın çıkarılması
- Tekrarlayan omuz çıkığı (kronik omuz instabilitesi) onarımı
- Sinir serbestleştirme
- Kırık onarımı
- Kist eksizyonu
Artroskopiden iyileşme genellikle açık ameliyattan iyileşmekten daha hızlı olsa da omuz ekleminizin tamamen iyileşmesi haftalar veya aylar sürebilir.
Ameliyattan sonra birkaç hafta biraz ağrı ve rahatsızlık bekleyebilirsiniz. Ancak, daha kapsamlı bir ameliyat geçirdiyseniz, ağrınızın geçmesi daha uzun sürebilir. Buz, ağrıyı ve şişliği hafifletmeye yardımcı olacaktır. Gerekirse doktorunuz ağrı kesici yazabilir.
Omuzunuzun iyileşmesini etkilemese de düz yatmak omzunuzu çekebilir ve rahatsızlığa neden olabilir. Bazı hastalar ameliyattan sonraki ilk günlerde uzanma koltuğunda veya yatakta desteklenmiş bir şekilde uyumayı daha rahat bulurlar.
Omuzunuzu korumak için büyük ihtimalle bir askıya veya özel bir sabitleyiciye ihtiyacınız olacak. Cerrahınız askının ne kadar süreyle gerekli belirtecektir.
Dirsek artroskopisi nedir?
Dirsek artroskopisi şu amaçlarla önerilebilir:
- Tenisçi dirseğini (lateral epikondilit) tedavi etmek
- Gevşemiş kıkırdak ve kemik parçalarını çıkarmak
- Hareket aralığını iyileştirmek için yara dokusunu ve kemik büyümesini tedavi etmek
- Osteoartriti (aşınma ve yıpranma artriti) tedavi etmek
- Romatoid artriti (iltihaplı artrit) tedavi etmek
- Osteokondrit dissekansları (atıcılarda veya jimnastikçilerde görülen humerusun kapitellum kısmındaki aktiviteye bağlı hasar) tedavi etmek
- Bazı kırıkları tedavi etmek
Şu anda açık cerrahi olarak yapılması daha etkili olan birkaç dirsek tedavisi vardır. Bunlara şu ameliyatlar dahildir:
- Golfçü dirseğini tedavi etmek (medial epikondilit)
- Kolateral bağları onarmak
- Bazı kırık tiplerini düzeltmek
- Dirsek eklemi replasmanı yapmak (artroplasti)
- Ulnar siniri (komik kemik siniri) dekomprese etmek için kübital tünel gevşetmesi yapmak
Bazı durumlarda cerrahlar artroskopik ve açık prosedürleri birleştirir. Örneğin, şiddetli bir osteokondrit dissekans vakasında, gevşek bir kemik parçası artroskopik olarak çıkarılabilir ve humerusun hasarlı bölgesi açık cerrahi tekniği kullanılarak kemik grefti ile tedavi edilebilir.
Artroskopinin avantajları nelerdir?
Artroskopik cerrahi, genellikle tanınmış sporcuları tedavi etmek için kullanıldığı için kamuoyunun büyük ilgisini çekse de tüm ortopedik hastalar için son derece değerli bir araçtır ve genellikle hasta için açık cerrahiden daha kolaydır.
Artroskopi sonrası iyileşme nasıldır?
Operasyon sonrası, küçük kesilerin iyileşmesi birkaç gün sürer. Ameliyat pansumanı genellikle ameliyattan sonraki sabah çıkarılabilir ve kesileri kapatmak için yapışkan bantlar uygulanabilir.
Kesiler küçük ve artroskopi uygulanan eklemdeki ağrı minimal olsa da eklemin maksimum düzeyde iyileşmesi birkaç hafta sürer. İyileşmenizi hızlandırmak ve gelecekteki eklem işlevini korumak için belirli bir aktivite ve rehabilitasyon programı önerilebilir.
Hastaların birkaç gün içinde işe veya okula dönmesi veya günlük aktivitelerine devam etmesi alışılmadık bir durum değildir. Sporcular ve iyi fiziksel durumda olan diğer kişiler, bazı durumlarda birkaç hafta içinde atletik aktivitelere geri dönebilir. Ancak, artroskopi geçiren kişilerin birçok farklı tanısı ve önceden var olan rahatsızlığı olabileceğini unutulmamalıdır. Bu nedenle her hastanın İyileşme süresi o kişiye özgüdür.
Birçok kişi artroskopiden sonra eski, kısıtlı olmayan aktivitelere geri döner. İyileşmeniz kalçanızda bulunan hasarın türüne bağlı olacaktır. Bazen, hasar tamamen geri döndürülemeyecek kadar şiddetli olabilir ve prosedür başarılı olmayabilir.
Bazı kişiler için eklemi korumak için yaşam tarzı değişiklikleri gereklidir. Örneğin, yüksek etkili egzersizlerden (koşu gibi) düşük etkili aktivitelere (yüzme veya bisiklete binme gibi) geçmeniz gerekebilir.
Operasyonun olası komplikasyonları nelerdir?
Nadir olmakla birlikte, artroskopi sırasında veya sonrasında bazen komplikasyonlar meydana gelir. Enfeksiyon, bir damarın kan pıhtıları (derin ven trombozu), aşırı şişme veya kanama, kan damarlarında veya sinirlerde hasar ve alet kırılması en yaygın komplikasyonlardır. Ancak bunlar tüm artroskopik prosedürlerin %1’inden çok daha azında görülür.
Kaynaklar:
- Amerikan Ortopedi Cerrahları Akademisi (AAOS)
- Bone & Joint
- Artroskopik Cerrahi ve Spor Hekimliği Dergisi (JASSM)